Over rechtvaardigheid in de biologie, filosofie en psychologie – allemaal één pot hersen-nat.

Net het boek ‘Waarom iedereen altijd gelijk heeft’ van Ruben Mersch in een top tempo uitgelezen.  Ruben is een bioloog/filosoof die in mijn vizier is gekomen doordat hij net zoals mijn man voor Johnson & Johnson heeft gewerkt. Big farma is hem niet onbekend, net zomin als mij. En net als ik lijkt hij er  een soort haat-liefde verhouding mee te hebben.

Maar terug naar de biologie-slash-filosofie-slash-psychologie. Recent ben ik tot het besef gekomen dat filosofie de bakermat is van de psychologie. Waar ik vroeger dacht dat filosofie ‘esoterische bullshit’ was, is de lichtknop aangeknipt in mij voor sommige filosofen en hun uitspraken. Of ben ik nu gewoon ouder en wijzer geworden? In ieder geval: Immanuel Kant, Martin Buber en zelfs Aristoteles kunnen ons enige wijsheid brengen. Deze drie wijsgeren vertellen honderduit over rechtvaardigheid. Kant maande ons aan ‘alleen datgene te doen waarvan we willen dat het geldt voor iedereen’. Aristoteles spreekt over ‘inzicht dat zorgt voor het kiezen van de 'goede' handeling en het bepalen van het 'midden', tussen verstand en gevoel’. Buber zei ‘Een mens is geen mens zonder een ander’. Zoveel jaren geleden neergepend en toch zo juist. En vandaag de dag weer een hot topic als je kijkt naar onze actuele wereldpolitiek.

Waar langs de ene kant filosofie de lofzang van de rechtvaardigheid zingt, zie je in de biologie en de ‘politiek van de natuur’ dat rechtvaardigheid ook een rol speelt. In het boek van Ruben Mersch wordt er ook verwezen naar Frans de Waal, een bioloog, die onderzoek doet bij apen. Hij leert ons dat ook dieren een goed gevoel voor rechtvaardigheid in een relatie hebben. Hij vertelt ons over het volgende experiment: ‘Een chimpanseevrouwtje kreeg de keuze tussen rode en groene schijfjes. Koos ze een rood schijfje, dan kreeg enkel zijzelf een beloning. Koos ze een groen schijfje, dan werd niet enkel zij, maar ook een kooigenoot beloond. Zodra de chimpansees doorhadden hoe het systeem werkte, kozen ze bijna altijd voor de groene, altruïstische schijfjes.’
En kijk nu naar onze huidige tijd. Onze zeden verharden en we laten maar al te vaak door de media bepalen wat juist is of niet. Waar is ons buikgevoel? Ons boerenverstand? We kunnen nog iets leren van onze chimpansee-vrienden.

Een relatie zit altijd ingebed in rechtvaardigheid. Maakt niet uit met wie, je maakt altijd een balans op, een balans van geven en ontvangen. Neen, niet ‘nemen’ maar een bewuste keuze voor ‘ontvangen’. Dit begrip uit het contextuele gedachtegoed van Nagy, psychiater en psychotherapeut (en ja, hier is de link naar de psychologie) vindt zijn origine in onze kindertijd. Onze ouders geven ons hun liefde en zorg en wij geven onze dankbaarheid terug. Of zo zou het idealiter toch moeten zijn.

Dus als je vanavond thuiskomt, je partner in de ogen kijkt of vijf minuten bij je moeder binnenspringt of een onderonsje hebt met je zoon in de wagen, sta eens bewust stil bij die balans. Wat geef je? Wat ontvang je? En waarderen jullie elkaars giften wel voldoende? De big bad world kunnen we misschien niet warmer maken maar onze eigen kleine omgeving gelukkig wel.